Olsztyn24

Filharmonia Warmińsko-Mazurska W Olsztynie zaprasza w przyszły czwartek (16.01), o godzinie 19.00 na kolejną odsłonę cyklu „Scena dla Muzyki Polskiej”. Tym razem przed olsztyńską publicznością zaprezentuje się Ãtma Quartet.

Ãtma Quartet:
» Katarzyna Gluza - skrzypce
» Paulina Marcisz - skrzypce
» Karolina Orsik-Sauter - altówka
» Dominika Szczypka - wiolonczela

Program:
» Franciszek Lessel - Kwartet smyczkowy B-dur op. 19
» Andrzej Panufnik - III Kwartet smyczkowy Wycinanki
» Stanisław Moniuszko - I Kwartet smyczkowy d-moll
» Karol Szymanowski - II Kwartet smyczkowy op. 56.

Znakomite artystki z Ãtma Quartet, którego nazwa nawiązuje do willi w Zakopanem, gdzie mieszkał Karol Szymanowski, a oznacza duszę - przedstawią w ramach serii „Scena dla Muzyki Polskiej” dzieła czterech twórców: od klasycyzmu po klasyków XX wieku. Na szczególną uwagę, obok znakomitych i popularnych kwartetów Moniuszki i Szymanowskiego, zasługują dwa niezwykle rzadko wykonywane utwory Lessla i Panufnika.

Franciszek Lessel, wychowany na dworze Czartoryskich w Puławach, uczył się u Józefa Haydna (był jedynym polskim uczniem wielkiego klasyka!), a jego utwory, wydawane w prestiżowej firmie Breitkopfa i Haertla, miały znakomite recenzje. Kariera wydawała się stać przed nim otworem, ale Lessel zdecydował się wrócić do Polski i od 1810 roku mieszkał w Warszawie. Co ciekawe, kariery tu nie zrobił. Ostateczne osiedlił się w mazowieckiej Pilicy, gdzie zarządzał dobrami księżnej Wirtemberskiej i cały czas komponował. Pianistka Dorota Cybulska-Amsler, wykonawczyni dzieł Lessla, pisze: „To on jest twórcą stylu narodowego w pianistyce polskiej, stylu będącego nie kopią lecz twórczą transformacją muzyki ludowej, z której korzystał także Chopin”. Kameralne dzieła Lessla nawiązują wyraźnie do dojrzałego stylu klasycznego w wersji wiedeńskiej - w formie i sposobie opracowania muzycznego tematów w Kwartecie smyczkowym B-dur odnajdziemy bez trudu wpływy mistrza, Józefa Haydna.

I Kwartet smyczkowy d-moll Stanisława Moniuszki powstał podczas studiów kompozytorskich w Berlinie, około 1837 roku. W zamyśle kompozytora, podobnie jak Śpiewniki domowe, miał służyć prywatnemu muzykowaniu, co wywnioskować można z dedykacji dla Józefa Elsnera: „Komu najsłuszniej, jeżeli nie pierwszemu założycielowi muzyki naszej krajowej należy się hołd każdego jej zwolennika. Nieduże to dziełko, nie wartością swoją, lecz jego użytkiem cennym się staje”. W całym kwartecie dominuje pieśniowo-operowa narracja, tak charakterystyczna dla Moniuszki. Warto zwrócić szczególną uwagę na przedostatnią część trzecią, będącą stylizacją mazurka, którego melodia przypomina nieco temat finału Koncertu f-moll Chopina.

O ile I Kwartet Karola Szymanowskiego zapowiada tylko „folklorystyczny” okres twórczości kompozytora, o tyle późniejszy o dekadę II Kwartet smyczkowy op. 56 przeniknięty jest niemal w całości nawiązaniami do folkloru góralskiego. Tak samo trzyczęściowy, z allegrem sonatowym w części pierwszej, nie tylko korzysta z ogólnych cech muzyki podhalańskiej, ale w środkowym ustępie wręcz cytuje fragmenty pieśni, wykorzystanych również w balecie Harnasie (Hej, idem w las, piórko mi się migoce i Pocies chłopcy, chłopcy, pocies zbijać), zaś w finale - nutę zbójnicką. Finał ma formę kunsztownej, czterogłosowej, podwójnej fugi. Wyjątkowość Kwartetu polega, według Teresy Chylińskiej, na syntezie „techniki polifonicznej wypracowanej przede wszystkim w pierwszym okresie twórczości, „neoimpresjonistycznego” języka z lat wojny i elementów zaczerpniętych z muzyki ludowej”. Szymanowski zgłosił utwór do prestiżowego konkursu w Filadelfii, w którym - jak pisał w jednym z listów - „nagrody są tak duże (5000, 3000, 2000 $), że wszyscy Strawińscy, Ravelowie ect. coś tam przyszlą”. Stało się tak w istocie. Zwyciężyli ex aequo Béla Bartók i Alfredo Casella, co jednak w niczym nie umniejsza rangi II Kwartetu, który stał się jednym z ważniejszych utworów w historii kameralistyki XX wieku.

„Wycinanki”, podtytuł III Kwartetu smyczkowego Andrzeja Panufnika, wskazuje na inspiracje polską kulturą ludową, tak częste u Panufnika, ale - to również cecha charakterystyczna muzyki tego kompozytora - jest to „polskość wprowadzona w szeroki świat”, jak celnie ujęła to Anna Łodygowska. Kwartet powstał w 1990 roku po powrocie Panufnika z ojczyzny, na zamówienie londyńskiego Międzynarodowego Konkursu Kwartetów Smyczkowych z okazji dwudziestej piątej rocznicy powstania tej imprezy, a więc niedługo przed śmiercią kompozytora. Panufnik pisał tak: „Utwór ten nie zawiera żadnych tematów ani motywów ludowych, ale mam nadzieję, że wyraża po części pomysłowość autorów ludowych wycinanek. Lustrzana symetria została tu poniekąd przetransponowana na język muzyki; obejmuje trzy zasadnicze elementy: rytm, melodię i harmonię”. Kwartet składa się z pięciu króciutkich części o odmiennym charakterze, a każda z nich eksponuje inne możliwości techniczne i wyrazowe zespołu. Panufnik podkreślał, że te pięć części jest jak pięć „zupełnie różnych w kształcie i kolorze wycinanek, pochodzących z pięciu różnych miejsc Polski, wyrażających dodatkowo ukryty charakter osoby, która je stworzyła”.

Ãtma Quartet

Uważany za jeden z najciekawszych kwartetów smyczkowych młodego pokolenia, powstał w 2016 roku i przez dwa lata działał pod nazwą New Music Quartet. Tworzą go absolwentki akademii muzycznych: Katarzyna Gluza (skrzypce), Paulina Marcisz (skrzypce), Karalina Orsik-Sauter (altówka) oraz Dominika Szczypka (wiolonczela). Zespół od początku prowadzi intensywną działalność koncertową, popularyzuje muzykę kameralną w kraju i na świecie, a szczególne miejsce w jego repertuarze zajmują dzieła kompozytorów polskich.

Zespół zdobył pierwszą nagrodę i trzy nagrody specjalne w Międzynarodowym Konkursie Kwartetów Smyczkowych im. Karola Szymanowskiego w Katowicach (2017), Förderpreis i Bärenreiter Urtext Preis podczas Internationaler Wettbewerb „Franz Schubert und die Musik der Moderne” w Grazu (2018) oraz trzecią nagrodę w Międzynarodowym Konkursie Muzycznym im. Karola Szymanowskiego w Katowicach (2018). Dwukrotnie został wyróżniony stypendium Prezydenta Miasta Bydgoszczy. Ãtma Quartet jest laureatem programu stypendialnego Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Młoda Polska” (2018), który umożliwił realizację płyty z dziełami kompozytorów polskich.

Kwartet współpracował w ramach kursów mistrzowskich z wieloma wybitnymi osobowościami świata kameralistyki - byli to muzycy takich zespołów kameralnych, jak Alban Berg Quartet, Kuss Quartet, Jerusalem Quartet, Ysaÿe Quartet, Artemis Quartet, Quarteto Quiroga, Vogler Quartett, Emerson String Quartet, Kwartet Śląski, Zehetmair Quartet, Apollon Musagète Quartett, Meccore String Quartet, Vienna Brahms Trio, Penderecki Piano Trio, Herbert Piano Trio, jak również Alain Meunier, Avri Levitan i Marek Moś. Uczestniczył także w Jenuesses Musicales International Chamber Music Campus (Niemcy) i Chigiana International Festival & Summer Academy (Włochy).

Ãtma Quartet wystąpił na wielu znaczących festiwalach, takich jak m.in. Davos Festival (Szwajcaria), Quatuors à Bordeaux, Festival des Musiques d’Eté du Château de Lourmarin (Francja), Zeist Music Days (Holandia), Musethica (Hiszpania), Dni Muzyki Karola Szymanowskiego w Zakopanem, Emanacje, Międzynarodowy Festiwal Młodych Laureatów Konkursów Muzycznych, Muzyka u Źródeł, Muzyka w willi Blumwego, Festiwal Muzyki Kameralnej w Urlach, Spotkania „Oko nigdy nie śpi”, Fonomo Music & Film Festival, Sztuka w Gryfie, Bydgoski Festiwal Nauki (Polska). Kwartet zagrał dwie trasy koncertowe we Włoszech oraz we Francji, dofinansowane ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury w ramach programu „Moniuszko 2019 - Promesa”.

Od 2018 roku zespół bierze udział w projekcie Le Dimore del Quartetto, w ramach którego popularyzuje muzykę polską we Włoszech. Uczestniczy również we francuskim programie ProQuartet, wspierającym muzykę kameralną na świecie.

Koncert współorganizowany w ramach programu Instytutu Muzyki i Tańca „Scena dla Muzyki Polskiej”.