Olsztyn24

W 2017 roku minęło 100 lat od przedwczesnej śmierci genialnego polskiego fizyka Mariana Smoluchowskiego. Z tej okazji Senat RP ustanowił rok 2017 Rokiem Mariana Smoluchowskiego. W ramach obchodów Roku Smoluchowskiego w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie przygotowano wystawę dokumentującą życie i działalność naukową uczonego zatytułowaną „Pod przewodnią gwiazdą nauki”, która podróżuje po Polsce, i która właśnie dotarła do Olsztyna. Otwarcie wystawy odbyło się w piątkowy (13.04) wieczór w Olsztyńskim Planetarium.

Marian Smoluchowski był jednym z najwybitniejszych uczonych przełomu XIX i XX wieku. Niezwykłe zdolności wykazywał już od najmłodszych lat. Z najwyższym wyróżnieniem ukończył Uniwersytet Wiedeński. Uzyskane w Wiedniu prawo wykładania przeniósł do Lwowa uzasadniając to m.in. możliwością wykładania po polsku. W wieku 28 lat objął stanowisko profesora nadzwyczajnego fizyki teoretycznej Uniwersytetu Lwowskiego, a mając 31 lat - stanowisko profesora zwyczajnego. Był wtedy najmłodszym profesorem na terenie Cesarstwa Austro-Węgierskiego. Na cztery lata przed śmiercią przeniósł się do Krakowa na Uniwersytet Jagielloński. W ostatnich miesiącach życia został wybrany rektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zmarł 5 września 1917 roku mając zaledwie 45 lat po zarażeniu się czerwonką.

Marian Smoluchowski był jednym ze współtwórców kinetycznej teorii materii. W 1904 roku, wbrew powszechnie obowiązującej opinii, przedstawił argumenty potwierdzające możliwość obserwacji fluktuacji wielkości fizycznych spowodowanych ziarnistą strukturą materii. Na tej podstawie wyjaśnił (wraz z Albertem Einsteinem) zjawisko ruchów Browna. Wyjaśnienie to przyczyniło się do ostatecznego zaakceptowania przez społeczność naukową realnego istnienie atomów. Wprowadzenie wspomnianych fluktuacji pozwoliło mu także na wyjaśnienie tajemniczego zjawiska opalescencji krytycznej, a również na udzielenie (wspólnie z A. Einsteinem) prawidłowej odpowiedzi na pytanie: dlaczego niebo jest błękitne?.

Marian Smoluchowski należał do grona prekursorów wykorzystania teorii probabilistycznej i procesów losowych jako narzędzia do opisu zjawisk fizycznych. Obecnie autorzy monografii odnoszących się do fizyki zjawisk w nanoskali mają spore trudności z nazewnictwem, ponieważ większość używanych przez nich równań opisujących transport dyfuzyjny powinno być opatrzone jego nazwiskiem (vide np. równanie Smoluchowskiego-Fokker’a-Planck’a, a nie Fokker’a-Planck’a). Trzy nagrody Nobla, nadane w pierwszej połowie XX wieku związane były ściśle z osiągnięciami Mariana Smoluchowskiego: w 1926 otrzymał ją R.A. Zsigmondy (z chemii), a w 1927 roku J.B. Perrin (fizyka) i T. Svedberg (chemia). Wielu fizyków uważa, że gdyby nie przedwczesna śmierć, również Marian Smoluchowski otrzymałby tę nagrodę za prace teoretyczne dotyczące koloidów.

Po śmierci Mariana Smoluchowskiego wielu znakomitych uczonych opublikowało o nim wspomnienia. Pierwszym z nich był Albert Einstein, który swój artykuł podsumował stwierdzeniem: „Zbyt wcześnie przeciął los jego natchnioną działalność jako badacza i nauczyciela... dzierżmy wysoko jego wzór i dzieło”.

Warto dodać, że fizyka nie była jedyną pasją Mariana Smoluchowskiego. Uczony należał do czołówki europejskich alpinistów, malował i kochał muzykę.

Oprócz zdobycia lub pogłębienia wiedzy o Marianie Smoluchowskim, uczestnicy wernisażu wystawy w Olsztyńskim Planetarium mogli wziąć udział w doświadczeniach związanych z działalnością naukową uczonego. Więcej w naszej wideo relacji z wernisażu wystawy.