Olsztyn24

Działający w Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie Ośrodek Badań nad PRL zaprosił dzisiaj (17.02) do sal kopernikowskich olsztyńskiego zamku na kolejne spotkanie prezentujące wyniki prac naukowców z ośrodka. Dzisiejszym prelegentem był dr hab. Zbigniew Chojnowski, prof. UWM, literaturoznawca, pracownik Instytutu Filologii Polskiej UWM. Swój wykład poświęcił obalaniu mitów o bitwie pod Studziankami, jednej z większych bitew II wojny światowej na ziemiach polskich. Podstawą rozważań profesora był poemat z 1964 roku „Pancerni” autorstwa Jerzego Zagórskiego (1907-1984), poety, eseisty i tłumacza.

- Nasz ośrodek ma charakter interdyscyplinarny - wyjaśnił dr hab. Witold Gieszczyński, prof. UWM, kierownik ośrodka, otwierając spotkanie. - Do tej pory nasze spotkania były zdominowane przez historyków, ale również wyniki swoich badań będą prezentować specjaliści z innych dziedzin: literatury, filozofii, ekonomii, prawa, żeby zaprezentowana była jak najszersza paleta problematyki związanej z PRL-em.

Swój wykład prof. Chojnowski zatytułował „Mit bez prawdy traci moc. Bitwa pod Studziankami W poemacie „Pancerni” (1964) Jerzego Zagórskiego”. Przypomnijmy, że Bitwa pod Studziankami stoczona została w dniach 9-16 sierpnia 1944 roku pod wsią Studzianki (obecnie Studzianki Pancerne). O przyczółek warecko-magnuszewski walczyły oddziały 8 Gwardyjskiej Armii z przydzieloną do niej 1 Brygadą Pancerną im. Bohaterów Westerplatte oraz dwie niemieckie dywizje pancerne (1 Dywizja Pancerno-Spadochronowa Hermann Göring i 19 Dywizja Pancerna) a także 45 Dywizja Grenadierów. Bitwa zakończyła się zwycięstwem oddziałów radziecko-polskich. Poemat Zagórskiego był peanem na cześć polskich pancerniaków walczących pod Studziankami.

- Mój wykład będzie mówił o zapomnianym poemacie historycznym Jerzego Zagórskiego „Pancerni” - powiedział nam prof. Zbigniew Chojnowski przed rozpoczęciem wykładu. - Zagórski jest właściwie poetą bardzo dobrym, z pokolenia Czesława Miłosza, szczególnie interesował się tym, by literatura służyła wojskowości. Ale właściwie będę „rozbrajał minę” - minę, która tkwi w naszych głowach, czyli będę mówił o stereotypach odnoszących się do historii II wojny światowej. Moje pokolenie, a myślę, że nie tylko moje, ale także trochę starsze i trochę młodsze, było zdominowane taką przestrzenią memoratywną, przestrzenią pamiętania, w której czołg był symbolem II wojny światowej. W tej chwili wojna kojarzy się z holokaustem, z Powstaniem Warszawskim, a mojemu pokoleniu, w dzieciństwie, wkładano do głowy, że to byli czterej pancerni i pies.

Prof. Chojnowski podkreślił, że ze stereotypami bardzo trudno walczyć, ale trzeba o nich dyskutować.

- I dlatego analizie podałem utwór, można by powiedzieć - zapomniany, trzeciorzędny, bo tu nie chodzi o jakość literatury, tylko o to, jak literatura współuczestniczyła w tworzeniu mitu, który - moim zdaniem - był i jest słaby - mówił profesor. - Dlatego, że wiele „majstrowano” przy faktach związanych z bitwą pod Studziankami. Na przykład jedną z rzeczy podstawowych, a niezapamiętanych, jest to, że tak naprawdę była to bitwa, w której zwyciężyli Rosjanie, a we wszelkich dostępnych mi kompendiach wiedzy mówi się o tym wydarzeniu jako o jednym z największych bojów polskich, nie tylko z okresu II wojny światowej.

Poematu „Pancerni” trudno szukać w księgarniach. Można go znaleźć w zbiorach archiwalnych niektórych bibliotek.

- Tego utworu autor się chyba wstydził, bo w ostatnim wyborze swoich poezji, wydanym na rok przed śmiercią, nie ma nawet fragmenciku tego poematu - podkreślił Zbigniew Chojnowski. - Ale jest zawsze wzmianka we wszelkich biogramach Jerzego Zagórskiego, że taki poemat powstał, został wydany i zajmował znaczące miejsce w twórczości poety. Tego utworu broniono argumentem, że jest to jeden z ostatnich eposów, poematów, które mają swoją tradycję w eposach rycerskich, a więc sięgających literatury średniowiecznej, zachodnioeuropejskiej, ze średnich wieków. Bo trzeba powiedzieć, że literatura polska od czasów romantyzmu szalenie żywiła się historią. I nagle, w okresie powojennym, ta historia stała się instrumentem propagandy. Dzisiaj powiedzielibyśmy, że była to bardzo wyrazista polityka historyczna. A w tej chwili, od dwudziestu paru lat, zwłaszcza młode pokolenia nie żyją historią, na świecie nawet ogłaszano koniec historii, chociaż wiemy, że to nie jest prawda. Trzeba więc dyskutować o tych czołgach, które za mojego dzieciństwa były symbolem rycerstwa, szlachetności. Było to jednak raczej wyobrażenie, którego nie potwierdzały fakty.

Zdaniem prof. Chojnowskiego, mity budowane na nieprawdzie nie mają szansy na przetrwanie w ludzkiej pamięci. Tak jak mit o roli polskich pancerniaków w bitwie pod Studziankami.

- Jak podkreślam w tytule dzisiejszego wykładu, mit bez dozy prawdy jest słaby, nie jest nośny - podsumował Chojnowski. - Gdyby teraz przejść się uliczkami Olsztyna i zapytać przechodniów, zwłaszcza ludzi poniżej 40. roku życia, czy coś wiedzą o bitwie pod Studziankami, wydaje mi się, że większość w ogóle nie kojarzyła by z niczym tego faktu. Jakby go nie było w ich głowie...