Olsztyn24

W piątek (9.10) o godz. 19.00 Filharmonia Warmińsko-Mazurska zaprasza miłośników muzyki baletowej na koncert, w którym zaprezentowana zostanie muzyka z wielkich baletów Piotra Czajkowskiego i Igora Strawińskiego. Filharmoników warmińsko-mazurskich poprowadzi Juozas Domarkas - dyrygent, który od 1964 roku po dzień dzisiejszy stoi na czele Litewskiej Narodowej Orkiestry Symfonicznej w Wilnie.

Ten wybitny propagator muzyki litewskiej jest profesorem Litewskiej Akademii Muzycznej, gdzie kieruje wydziałem dyrygentury. W koncercie pod batutą Juozasa Domarkasa usłyszymy muzykę z baletów:

» Piotra Czajkowskiego (I suita z Dziadka do orzechów, Suita z baletu Jezioro łabędzie (op. 20a), Walc z baletu Śpiąca królewna.

» Igora Strawińskiego - Suitę, Introdukcję, Taniec Ognistego Ptaka ,Wariacje Ognistego Ptaka, Korowód księżniczek, Piekielny taniec Kościeja, Kołysanka Ognistego Ptaka, Finale

Trzy balety Piotra Czajkowskiego (1840-1893) należą dziś do najsławniejszych przykładów dzieł tego gatunku. Popularność zdobywały jednak powoli, a dzieje sceniczne pierwszego z nich pod względem chronologicznym, czyli Jeziora łabędziego, zanim zyskało ono swój dzisiejszy niemal „kultowy” status - dowodzą, jak wiele dla sukcesu dzieła znaczą zastane okoliczności, wsparcie odpowiednich ludzi w odpowiednim czasie i miejscu, czy wreszcie zwykły łut szczęścia.

• Jezioro łabędzie wystawiono po raz pierwszy 20 lutego 1877 w Moskwie. Premierowa inscenizacja poniosła spektakularną klęskę. Fantastyczna baśń o dziewczętach, które zły czarownik pozamieniał w łabędzie, padła ofiarą tandetnego i pozbawionego wyobraźni choreografa Reisingera. Zupełnie nie pojął on wagi prawdziwej rewolucji w muzyce baletowej, jaką była gęsta pod względem dramaturgicznym, symfoniczna partytura Czajkowskiego, zdecydowanie różna od tradycyjnych, prostych formułek tanecznego akompaniamentu.

Wielbicielka muzyki Czajkowskiego i przyszła protektorka kompozytora, Nadieżda von Meck oceniła: „Wszystko jest biedne, ponure. Pod względem choreograficznym balet ten jest bardzo marny”.

Krytyk Herman Laroche pisał: „Od strony muzycznej Jezioro łabędzie to najlepszy balet, jaki kiedykolwiek słyszałem. A jeżeli chodzi o tańce - to Jezioro łabędzie jest chyba najbardziej szablonowym, nudnym i ubogim baletem spośród tych, które można oglądać w Rosji”.

Jakie kroki w związku z tym podjął wspomniany choreograf? Z przedstawienia na przedstawienie zastępował kolejne fragmenty muzyki Czajkowskiego... wstawkami muzyki z innych baletów, ponoć „łatwiejszymi dla tancerzy”.

Blisko dwadzieścia lat zeszło na takich perypetiach, próbach cięć i przeróbek. Aż sprawę wziął w swoje ręce wybitny choreograf francuski Marius Petipa, a ściślej: jego asystent Lew Iwanow, który przygotował nową premierę dzieła Czajkowskiego, tym razem w Petersburgu. I tę datę: 15 stycznia 1895, można uważać za właściwą datę narodzin tego Jeziora łabędziego, które tak się podoba publiczności.

• Śpiąca królewna zainspirowana była (podobnie jak np. dwadzieścia lat później znana suita Maurycego Ravela) tomem francuskich bajek Charlesa Perraulta „Ma Mère l’Oye” („Bajki babci Gąski”) z XVII w. I miała to być feeria sceniczna, nawiązująca poniekąd do francuskich baletów dworskich wieku XVII/XVIII, a w każdym razie widowisko malownicze, jakie będzie się wszystkim podobało: na scenie wróżki, młodzi książęta, barwne sceny ceremonialne, w epizodach postacie z innych bajek Perraulta: Kot w butach, Czerwony Kapturek i Wilk.

Pracował nad tym Czajkowski w roku 1889. Później zwierzał się pani von Meck: „Temat tak poetyczny, tak wdzięczny dla muzyki, że byłem nim zachwycony i pisałem z taką żarliwością i ochotą, jakie są zawsze warunkiem stworzenia wartościowego dzieła”.

• Dziadek do orzechów natomiast rodził się z wielkim trudem, chociaż raczej nie da się dostrzec śladów owego trudu w partyturze. Osnuta na motywach E.T.A. Hoffmanna poetycka baśń o Królestwie Słodyczy i o walce dzielnego Dziadka do Orzechów z groźnym Królem Myszy kojarzy się dziś widzom i słuchaczom z obrazami wigilii, zapachem choinki ze świeczkami i mnóstwem prezentów. Czajkowski, pracując nad tym baletem w latach 1891-92, był w złym stanie psychicznym i wciąż skarżył się na trudności z opracowaniem muzyki do II aktu, czyli owego „Królestwa słodyczy” - a przecież rezultatem jego psychicznych zmagań okazały się nadzwyczaj oryginalne, fantastyczne obrazy muzyczne jak Taniec Wieszczki Cukrowej, Czekolada - taniec hiszpański, Kawa - taniec arabski, Herbata - taniec chiński... i szereg innych, baśniowych momentów.

Balet Ognisty Ptak Igora Strawińskiego (1882-1971) napisany został na zamówienie Sergiusza Diagilewa, impresaria sławnych „Baletów rosyjskich” w Paryżu przed I wojną światową. Osnową libretta była stara baśń rosyjska o Ognistym Ptaku, który pomaga Carewiczowi uwolnić Księżniczkę z mocy złego Kościeja.

Warto tutaj przypomnieć szczególne okoliczności, w jakich to zamówienie trafiło do Strawińskiego. Początkowo muzykę do Ognistego Ptaka miał pisać Anatol Liadow, kompozytor ceniony i doświadczony, ale dość niefrasobliwie traktujący umówione terminy. Gdy zatem po jakimś czasie, na początku sezonu 1909/1910, Diagilew zapytał go o postępy pracy, usłyszał, że... papier nutowy już kupiony. A data planowanej premiery zbliżała się, więc zdenerwowany Diagilew zatelegrafował do Strawińskiego z niezobowiązującym na razie pytaniem: czy podjąłby się ratować sytuację w trybie pospiesznym? Strawiński, zajęty akurat swoją operą Słowik, nie palił się do tak pospiesznej pracy, która łatwo mogła się zakończyć klapą, i to głośną, bo w Paryżu! Ostatecznie jednak, gdy wszystkie inne możliwości ratowania terminu zawiodły, w połowie grudnia umowa ze Strawińskim została podpisana. Kompozytor zaczął pracować z choreografem Michałem Fokinem i w połowie marca 1910 roku szkic partytury był gotowy.

Dekoracje i kostiumy zaprojektowali Aleksander Gołowin i Leon Bakst. Tytułową rolę Ognistego Ptaka tańczyła Tamara Karsawina. Spektakl, pokazany po raz pierwszy 25 czerwca w sali Opery Paryskiej, olśnił barwnością i błyskotliwością muzyki: nie na darmo Strawiński był uczniem Rimskiego-Korsakowa, mistrza w dziedzinie orkiestrowej instrumentacji. Na widowni siedzieli m.in. Claude Debussy, Marcel Proust, Jean Giraudoux, Paul Claudel, Enrique Granados, Manuel de Falla, Maurice Ravel, Jean Cocteau. I wtedy to, właśnie od Ognistego ptaka, zaczęła się kariera Strawińskiego jako jednego z najważniejszych kompozytorów XX stulecia, którego ogromny wpływ na sztukę światową całej epoki porównać można do wpływu Picassa w malarstwie. Rok później Strawiński dostarczył Diagilewowi kolejne dzieło: balet Pietruszka, a w roku 1913 odbyła się w Paryżu zakończona historycznym skandalem premiera szokującego na owe czasy baletu Święto wiosny, gdzie pojawiły się eksperymenty z rytmem, śmiałe polirytmie....

Po scenicznych sukcesach Ognistego Ptaka opracował Strawiński w roku 1911 suitę orkiestrową z tej muzyki, przeznaczoną do wykonań koncertowych, a później jeszcze dwukrotnie sporządzał „praktyczniejsze” wersje na orkiestrę w mniejszym składzie: w roku 1919 i w 1945.

******

Juozas Domarkas - dyrygent

W roku 1965 ukończył Konserwatorium w Leningradzie (obecnie St. Petersburg), gdzie studiował dyrygenturę operową i symfoniczną w klasie prof. Ilii Musina, doskonaląc się także pod kierunkiem sławnego dyrygenta francuskiego Igora Markevitcha. Zarazem, już w październiku 1964 roku, stanął na czele Litewskiej Narodowej Orkiestry Symfonicznej, którą prowadzi po dzień dzisiejszy, a która przez ponad 50 lat pod jego kierownictwem stała się doskonałym zespołem, wyróżniającym się jakością brzmienia oraz interpretacji wykonywanych utworów.

Juozas Domarkas znany jest jako propagator muzyki litewskiej. Ze swoją orkiestrą, a także z zespołami, którymi dyryguje gościnnie, uczestniczy w wielu międzynarodowych festiwalach muzycznych, jest także zapraszany do współpracy z najlepszymi orkiestrami za granicą. Wielokrotnie był członkiem jury Międzynarodowego Konkursu Dyrygenckiego im. Grzegorza Fitelberga w Katowicach (1991, 1995, 2003, 2007, 2012) oraz Międzynarodowego Konkursu Dyrygenckiego im. Sergiusza Prokofiewa w St. Petersburgu (1993, 1996). Dokonał wielu nagrań, prowadził też wiele prawykonań muzyki nowej, a wielu kompozytorów dedykowało mu swoje utwory.

Od lat najmłodszych Juozas Domarkas występował w najważniejszych salach koncertowych Petersburga, Moskwy, Warszawy, Pragi, Berlina, Bratysławy, Kijowa, Ljubljany, Ryga, Buenos Aires i in. Z zespołem Litewskiej Narodowej Orkiestry Symfonicznej pod swoim kierownictwem odbył tournée po Niemczech, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Francji, Austrii, Włoszech, Polsce, Grecji, Szwajcarii, Holandii, Norwegii, Szwecji, Portugalii, Korei Południowej, Japonii, koncertując m.in. w sali Musikverein w Wiedniu, w Barbican Center w Londynie, w Osaka Symphony Center, w Tokio Metropolitan Art Space.

Obecnie profesor Juozas Domarkas stoi na czele wydziału dyrygentury w Litewskiej Akademii Muzycznej i Teatralnej.

Krytycy podkreślają takie charakterystyczne cechy jego talentu, jak kultura i dojrzałość myślenia muzycznego, skłonność do monumentalizmu i wyrazistych emocji, oraz smak i wyczucie stylu. W dowód uznania jego wkładu w kulturę narodową Juozas Domarkas był wielokrotnie nagradzany, a w roku 1998 odznaczony Orderem Wielkiego Księcia Gedymina Pierwszej Klasy.

W roku 2006 artysta uhonorowany też został Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej „Za rozwój kontaktów kulturalnych między Litwą a Polską”.

W roku 2014, z okazji 50-lecia kierowania przezeń Narodową Orkiestrą Symfoniczną Litwy, Juozas Domarkas otrzymał Krzyż Wielki Orderu „Za Zasługi dla Litwy”.

******

9 października 2015 r., godz.19.00 sala koncertowa Filharmonii.

Muzyka z wielkich baletów rosyjskich

Juozas Domarkas - dyrygent
Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Warmińsko-Mazurskiej

Program:

Piotr Czajkowski - I suita z baletu Dziadek do orzechów

Igor Strawiński - Suita z baletu Ognisty ptak (wersja z roku 1919)

Introdukcja Taniec Ognistego Ptaka
Wariacje Ognistego Ptaka
Korowód księżniczek
Piekielny taniec Kościeja
Kołysanka Ognistego Ptaka
Finale

Piotr Czajkowski - Suita z baletu Jezioro łabędzie (op. 20a)

Piotr Czajkowski - Walc z baletu Śpiąca królewna