Olsztyn24

Stowarzyszenie Wspólnota Kulturowa „BORUSSIA” zaprosiła dziennikarzy 27 grudnia na zwiedzenie żydowskiego Domu Przedpogrzebowego Bet Tahara, znanego jako Dom Mendelsohna.

W głównej części Bet Tahara przy ul. Zyndrama z Maszkowic 2, sali pożegnań zakończyły się właśnie prace konserwatorskie piramidalnego zwieńczenia. Sala ma kształt ostrosłupa o podstawie 7x 7m i wysokości 6 m, wspartego na 4 kolumnach. Wieńczy ją Gwiazda Dawida pomalowana szlagmetalem imitującym złoto. Na bokach jest polichromia z geometrycznymi malunkami, kwiatami i mozaiką.

Budynek powstał prawdopodobnie przed I wojną światową w 1904 roku, ale sklepienie pomalowano farbą, w której skład wchodzi pigment o nazwie kraplak (alizaryna syntetyczna), a tego rodzaju pigment produkowano dopiero od 1924 roku. Podczas konserwacji zużyto sto tubek alizaryny.

Znakomity architekt światowej sławy Erich Mendelsohn użył więc absolutnej nowości, kolorami inspirując się ekspresjonizmem niemieckim: dlatego zastosował czerń, ultramarynę, kobalt i zieleń malachitową.

Mendelsohn przy doborze barw kierował się nie tylko ekspresjonizmem niemieckim, ale też starożytną symboliką kolorów Dalekiego Wschodu ściśle związaną z wiarą mojżeszową, w której wyrastał. Oto ich znaczenie:

Kobalt, czyli ciemny kolor niebieski symbolizuje Mojżesza; fiolet jest symbolem zmartwychwstania; kolor hiacyntowo-różowy oznacza stan „przejścia” po śmierci; czarny, to śmierć; zielony, widoczny na 4 kolumnach, symbolizuje „drzewo życia”. Mozaikę wykonano z ceramicznych płytek - tzw. tesser. Płytki były łamane i układane ręcznie w dekoracyjne kwadraty o bokach 10x10cm na tzw. podłoże nośne (płótno).

- Kłopotem konserwatorów jest znalezienie odpowiednich płytek koloru zielonego - powiedziała Justyna Dzieciątkowska, konserwator sztuki z firmy „Stiuk”. - Oryginalne płytki mozaiki były wykonane z malachitu, który był ręcznie ucierany. Jego zieleń była intensywna, chłodna, zaś współczesne syntetyczne barwniki są blade i ciepłe. Dlatego też oryginalne zielone tessery, potrzebne do uzupełnień, będą sprowadzane z Włoch. Wiąże się to jednak z dużymi kosztami.

- Drewniana konstrukcja dachu, niepowiązana z drewnianą konstrukcją piramidy jest jedyna tego typu w Polsce! - powiedział wiceprezes Borussii Wiktor Knercer. - Są tam oryginalne dachówki przełożone podczas prac i uzupełnione analogicznym materiałem! Nowe są tylko gąsiory.

Przygotowywany jest projekt rekonstrukcji 4 par drzwi, tzw. wrót amfiladowego przejścia (na podstawie jedynego zachowanego zdjęcia)
Zachowana w całości w głównej sali posadzka ma dekoracyjne lastriko czarno-białe z wkomponowanymi czarnymi kwadracikami 2x2cm (pośrodku jest ornament Gwiazdy Dawida). Inne posadzki zachowały się częściowo.

W Polsce żydowskie domy przedpogrzebowe zachowały się w Łodzi, Gliwicach, Bielsku (k. Bielska Białej), Jeleniej Górze, Legnicy i w Gorzowie Wielkopolskim. Każdy z nich ma odmienny charakter, różnią się też stylem architektury, aranżacją przestrzeni. Olsztyński dom jest wśród nich wyjątkowy.

Należy on do gminy żydowskiej w Warszawie, która wydzierżawiła go Borussii na 30 lat. Jednak główny ciężar remontu spoczywa na stowarzyszeniu i władzach miejskich.

- Domem tym bardziej interesują się historycy sztuki z Polski i Niemiec niż rodacy jego twórcy. Nie mamy zbyt dużej pomocy finansowej z ich strony, choć jest to unikat na skalę europejską. Dzięki niemu Olsztyn może zyskać sławę w świecie - podkreślił Wiktor Knercer.

W Bet Tahara ma powstać Centrum Kultury Dom Mendelsohna. Ponieważ do zakończenia remontu w 2009 roku daleko (potrzeba też sporo pieniędzy), domu nie można na razie zwiedzać. Naszym czytelnikom muszą wystarczyć zdjęcia.

Erich Mendelsohn, architekt niemiecki żydowskiego pochodzenia żył w latach 1887-1953. Urodził się w Olsztynie, gdzie spędził pierwsze lata życia - do matury. Potem wyjechał na studia do Berlina. Pracował w wielu krajach, gdzie pozostawił spory dorobek. Dom Bet Tahara jest jego pracą dyplomową, jedynym śladem jego twórczości w rodzinnym mieście.